استامینوفن

نوشته: دکتر بهروز مصلحی

استامینوفن دارویی در دسترس اما خطر ساز:

داروهای او تی سی OTC (Over-the-counter) به داروهایی گفته می شود که می توان آنها را بدون داشتن نسخه پزشک، مستقیمأ از داروخانه ها خریداری نمود. استامینوفن یکی از این داروهاست. استامینوفن اولین بار در سال 1955 بعنوان شربت تیلنول بعنوان مسکن و تب بر برای کودکان به بازار آمد. اکنون میلیونها نفر در سراسر جهان از استامینوفن برای درمان سردرد، کمردرد، سرماخوردگی، و بعنوان تب بر، استفاده می نمایند. در واقع استامینوفن بعنوان یک مسکن، مقام اول را در بین داروهای مسکن دیگری که بدون نسخه پزشک از داروخانه ها تهیه می شوند، در ایالات متحده آمریکا و در سراسر دنیا دارد. براساس آمار سازمان دارو و غذای آمریکا (FDA) در سال 2005 میلادی آمریکاییها تعداد 28 میلیارد دوز استامینوفن خریداری نموده اند. بنظر می رسد که مصرف سالانه استامینوفن در ایران بالای یک میلیارد قرص در سال باشد. از طرفی مسمومیت با استامینوفن یکی از شایعترین مسمومیتهای دارویی در سراسر جهان است. شاید به جرأت بتوان گفت که استامینوفن یکی از شایعترین علتهای مسمومیت و نارسائی کبد در سراسر جهان است. اخبار جدید از سراسر جهان حاکی از آن است که فروش استامینوفن با محدودیت های روزافزونی روبرو گشته است. مثلأ قوانین جدید ایالات متحده آمریکا و کانادا اجازه نمی دهد که بیشتر از 24 عدد قرص استامینوفن در یک وهله به یک نفر فروخته شود و بکار بردن بیش از 325 میلی گرم استامینوفن در داروهای سرماخوردگی در حال قدغن شدن می باشد.


ترکیب دارویی استامینوفن:

استامینوفن یک دارو با ترکیب و ساختمان زیر است:

N-acetyl-para-aminophenole


مکانیزم اثر استامینوفن:

استامینوفن یک داروی ضد درد و ضد تب می باشد که برای بر طرف نمودن دردهای خفیف مانند سردرد، دندان درد، کمر درد و بعنوان تب بر، بکار می رود. مکانیزم دقیق اثر استامینوفن هنوز بدرستی معلوم نیست، اما به نظر می رسد که استامینوفن با مهار نمودن پروستاگلندین ها اثرات ضد درد و ضد تب خود را اعمال می نماید. جذب استامينوفن ازراه خوراكی و از راه مقعدی بسیار خوب است. متابولیسم استامینوفن بطور وسیعی در کبد انجام شده و پس ماندهای دارو از راه ادرار دفع می شوند. نیمه عمر استامینوفن از 1 تا 4 ساعت می باشد و اثر دارو در 1 تا 3 ساعت به حداکثر خود می رسد.


مزایای استامینوفن:

استامینوفن داروی نسبتأ بی خطر با عوارض جانبی کم است. در مقایسه با داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند آسپیرین، بروفن و ژلوفن، عوارض گوارشی و عوارض پلاکتی کمتری دارد، بخوبی بیماران آن را تحمل می نمایند و در حاملگی هم مجاز است. از مزایای استامینوفن این است که می توان بعنوان یک ضد درد خوب و ساده و یک تب بر خوب از آن در بیمارانی که قادر به استفاده از آسپیرین و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی نیستند، استفاده نمود. استامینوفن در مقایسه با داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی، اثر زیادی برای برطرف نمودن التهاب مفاصل و روماتیسم ندارد.


عوارض جانبی استامینوفن:

با اینکه استامینوفن داروی نسبتأ بی آزاری است، اما ایجاد ضایعات پوستی و مخاطی حساسیتی و کهیر و حتی ضایعات پوستی تب دار و اگزما، ممکن است با مصرف استامینوفن ایجاد شود. اما مهمترین عارضه جانبی کشنده استامینوفن که بخصوص با مصرف بی رویه دوزهای بالای این دارو اتفاق می افتد، نکروز کبدی، نکروز توبولار کلیوی و اغما در اثر پایین افتادن قند خون است. شاید به جرأت بتوان گفت که شایعترین علت نارسایی کبد در سراسر جهان مصرف بی رویه استامینوفن است. یکی از عوارض جانبی بسیار نادر استامینوفن، ایجاد مشکلات خونی است.


فرق استامینوفن ساده با استامینوفن کدئین دار:

استامینوفن کدئین همانطور که از نامش پیداست علاوه بر استامینوفن حاوی کدئین هم هست که برای تسکین بهتر درد، به آن اضافه شده است. متأسفانه چون کدئین یک داروی مخدر است، چنانچه استامینوفن کدئین دار خودسرانه و مداوم مصرف شود می تواند باعث ایجاد اعتیاد در بیمار شود و این دارو بایستی حتمأ توسط پزشک تجویز شود.


موارد منع مصرف استامینوفن:

افرادی که حساسیت به استامینوفن و یا نارسائی کبدی دارند نباید از استامینوفن استفاده نمایند.


هشدار در مورد مقدار مصرف استامینوفن:

دوز هر بار مصرف استامینوفن با در نظر گرفتن وزن افراد بزرگسال از 325 تا 1000 میلی گرم متفاوت است، اما مقدار مصرف روزانه استامینوفن در بزرگسالان نباید از 4000 میلی گرم تجاوز نماید. معمول ترین مقدار مصرف روزانه استامینوفن 1000 میلی گرم در روز است که با این مقدار عوارض بسیار کمی ایجاد می نماید.

دوز هر بار مصرف استامینوفن در کودکان از 40 تا 480 میلی گرم با توجه به سن و وزن آنها متغیر است. بهترین راه برای محاسبه مقدار هر دوز استامینوفن در کودکان همان 10 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است. مثلأ اگر کودکی 10 کیلوگرم وزن داشته باشد، می توان هر 6 ساعت به او 100 میلی گرم استامینوفن داد که می شود یک سی سی یا 15 قطره استامینوفن. تعداد دوزهای استامینوفن در کودکان نباید از 5 دوز در روز تجاوز نماید.

مصرف خودسرانه، بی رویه و اشتباه استامینوفن چه در کودکان و چه در بزرگسالان می تواند مسمومیت کبدی و کلیوی ایجاد نموده و بسرعت کبد را از کار بیندازد و بیمار را به کام مرگ ببرد.


داروهای ترکیبی با استامینوفن:

با اینکه سازمان غذا و داروی ایالات متحده آمریکا ( FDA ) در مورد محدود نمودن ساخت داروهای ترکیبی با استامینوفن هشدار داده است، همه روزه شاهد به بازار آمدن انواع و اقسام این داروها هستیم. مشکل اصلی با مسکن های ترکیبی، علاوه بر ایجاد ناراحتی های گوارشی بخاطر وجود داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی در این مسکن های ترکیبی، وجود داروهایی مانند پسودو افدرین و فنیل افرین در این داروهاست که مانند تیغ دو لبه کار می کنند. از طرفی بسیار سریع آبریزش بینی و احتقان مخاطی را از بین می برند که برای بیمار بسیار خوش آیند است، و از طرف دیگر، همین داروها می توانند باعث انقباض عروق در جاهای دیگر بدن و بالا بردن فشار خون و یا حتی سکته قلبی و مغزی شوند. متأسفانه بسیاری از مردم بدون داشتن اطلاع از محتویات دارویی این مسکن های ترکیبی اقدام به استفاده خودسرانه از این داروها نموده و آنها را برای دیگران هم تجویز می نمایند و با این کار ناآگاهانه خود، عوارض ناگواری بوجود می آورند. داروهای ترکیبی بایستی اکیدأ توسط پزشک تجویز شوند.


اشکال دارویی استامینوفن:

1- قرص 325 میلی گرمی

2- قرص 500 میلی گرمی

3- قرص جویدنی 80 میلی گرمی

4- شیاف 125 میلی گرمی

5- شیاف 325 میلی گرمی

6- سوسپانسیون 120 میلی گرمی

7- شربت 120 میلی گرمی

8- قطره 100 میلی گرمی


مقدار مصرف استامینوفن:

بزرگسالان: 325 تا 500 میلی گرم هر 4 یا 6 ساعت

کودکان: 10 تا 15 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن هر 4 تا 6 ساعت


نامهای تجاری استامینوفن:

پاراستامول

تایلنول