سنگ کیسه صفرا

نوشته: دکتر بهروز مصلحی

مقدمه:

سنگ کیسه صفرا یکی از بیماریهای آزار دهنده است که در اثر تجمع شن ریزه و سنگ در کیسه صفرا بوجود می آید. تا زمانی که سنگها در کسیه صفرا آرمیده اند، بیمار از وجود آنها با خبر نیست، اما هنگامی که این سنگها شروع به حرکت نموده و یا عفونی شوند، درد بسیار شدید و تیزی از زیر جناق سینه و یا سمت راست بالای شکم شروع شده و دور تا دور قفسه سینه را در بر می گیرد. بعضی از مواقع سنگ کیسه صفرا فقط یک عدد سنگ بزرگ است که می تواند به اندازه یک توپ گلف بزرگ شود و بعضی مواقع کیسه صفرا پر از شن ریزه می شود که حاوی صدها سنگ کوچک است و گاهی اوقات هم سنگ بزرگ و هم شن ریزه همراه با هم در کیسه صفرا وجود دارد.


ماهیت سنگهای صفراوی:

مواد اصلی که در صفرا وجود دارند عبارتند از کلسترول، نمک های صفراوی و بیلی روبین. هنوز علت دقیق تشکیل سنگ در کیسه صفرا مشخص نیست، اما دانشمندان معتقدند که هنگامی که تعادل این سه ماده به هم بخورد، به این صورت که یا کلسترول خیلی زیاد شود، یا بیلی روبین خیلی زیاد شود و یا نمک های صفراوی خیلی کم شوند تعادل این سه ماده به هم خورده و باعث تشکیل سنگ صفراوی می شود و همچنین اگر صفرا به مدت طولانی در کیسه صفرا بماند، مانند حاملگی یا در افراد چاق و کم تحرک، بخصوص اگر با کم آبی بدن همراه باشد، این مواد تغلیظ شده، رسوب نموده و باعث تشکیل سنگهای صفراوی می شوند. تجزیه سنگهای صفراوی در ایالات متحده آمریکا نشان داده که 80 درصد این سنگها، سنگهای کلسترولی بوده و تنها 20 درصد از آنها سنگهای رنگدانه ای یا پیگمانته هستند که از بیلی روبین تشکیل شده اند.


سبب شناسی:

از آنجاییکه هورمون زنانه استروژن از طرفی باعث بالا رفتن سطح کلسترول در مایع صفرا شده و از طرف دیگر باعث کم تحرکی کیسه صفرا می شود، بخصوص در خانمهایی که استروژن اضافه در بدن آنها وجود دارد مثلأ در زمان حاملگی یا مصرف قرص ضد حاملگی، سنگ کیسه صفرا در زنان بیشتر از مردان دیده می شود. علتهای دقیق تشکیل سنگ در کیسه صفرا هنوز دقیقأ مشخص نیست، اما علتهایی که برای آن ذکر می شود عبارتند از: وراثت، چاقی، مصرف قرص های ضد حاملگی، کاهش وزن سریع، سیروز صفراوی، دیابت یا همان مرض قند، غذاهای چرب و پر از کلسترول، ننوشیدن آب به اندازه کافی، بی تحرکی بعد از اعمال جراحی، حاملگی، سن بالای 40 سال، کم خونی داسی شکل، عفونتهای کیسه صفرا، بیماری روده ای کرون.


علائم بیماری سنگ کیسه صفرا:

سنگ کیسه صفرا اگر حرکت نکند، علامتی ندارد. معمولأ پس از خوردن یک غذای پر چرب سنگ یا شن های کیسه صفرا به حرکت در آمده و بخصوص با انسداد مجرای کیسه صفرا باعث ایجاد یک درد شدید در ناحیه راست بالای شکم و کتف راست می شود که این درد معمولأ به دور تا دور قفسه سینه تیر می کشد و ممکن است از یک ساعت تا چند ساعت طول بکشد. بعضی مواقع اگر سنگ دوباره حرکت کند و مجرای صفراوی باز شود ممکن است درد در عرض چند دقیقه خود بخود بر طرف شود. اگر سنگ کیسه صفرا با عفونت همراه باشد ممکن است بیمار تب خفیف و یا لرز هم داشته باشد.


تشخیص سنگ کیسه صفرا:

یک تاریخچه دقیق، یک معاینه فیزیکی دقیق، و استفاده از سونوگرافی، سی تی اسکن، ام آر آی، هایدا اسکن می تواند به تشخیص بیماری کمک کند. اصولأ در هر بیماری که با درد سمت راست بالای شکم و یا ناحیه زیر جناق سینه مراجعه می نمایند باید به سنگ کیسه صفرا مشکوک شد. در چنین مواقعی یک پزشک حاذق با گرفتن یک تاریخچه دقیق بیمار، مشاهده وضعیت بیمار و یک معاینه دقیق می تواند احتمالات دیگر این درد مانند: سکته قلبی، ورم و زخم معده، سوراخ شدن زخم اثنی عشر، آپاندیسیت حاد، حاملگی خارج از رحم، پیچ خوردن کیست تخمدان، زونا، سنگ کلیه بخصوص در کلیه راست بیمار، عفونت کلیه یا همان پیلونفریت، هپاتیت حاد، عفونت کیسه صفرا، را نیز در نظر گرفته و با آلگوریتم هوشمندانه ای که در ذهن خود با توجه به علم و تجربه ای که دارد، می سازد، می تواند به تشخیص احتمالی برسد و درخواست آزمایشات و تست های تصویر برداری مانند سونوگرافی و غیره را بدهد.


درمان سنگ کیسه صفرا:

تا زمانی که سنگ کیسه صفرا علامتی ایجاد ننموده، معمولأ احتیاجی به درمان ندارد، اما اگر باعث انسداد و یا دردهای مکرر و یا عفونت کیسه صفرا شود بایستی درمان شود. تأثیر درمانهای گیاهی و دارویی تاکنون در درمان سنگ کیسه صفرا به اثبات نرسیده است و در حال حاضر بهترین درمان سنگ کیسه صفرا، خارج نمودن کل کیسه صفرا با لاپاراسکوپی یا عمل جراحی است.



پیشگیری از ایجاد سنگهای کیسه صفرا:

خوردن فیبر زیاد مانند سبزیجات و میوه جات با پوست، خوردن روغن زیتون، پرهیز از خوردن قندهای تصفیه شده، پرهیز از خوردن غذاهای با کالری بسیار زیاد، فست فود، پرهیز از خوردن لبنیات پر چرب مانند شیر پر چرب، ماست پر چرب، خامه، کره، روغن های جامد، روغن های حیوانی و اشبا شده، چربی گوشت می تواند بسیار مفید باشد. نوشیدن آب زیاد، داشتن تحرک، کم کردن تدریجی وزن، چون کم کردن ناگهانی وزن، خود باعث ایجاد سنگ صفراوی می شود، نیز می تواند در پیشگیری از ایجاد سنگ صفراوی موثر باشد.