سرطان معده
نوشته: دکتر بهروز مصلحی
مقدمه:
بد لالیل نا معلومی شیوع و میزان مرگ و میر سرطان معده در خلال 60 سال اخیر كاهش
یافته است. وقوع سرطان معده در كشورهای مختلف متفاوت بوده و در ژاپن، چین، شیلی و
ایسلند از بقیه كشورهای جهان شایعتر است. مطالعات همه گیری شناسی ( Epidemiology )
نشان می دهد كه این سرطان در جوامعی كه از لحاظ اقتصادی – اجتماعی در سطوح پائین
تری قرار دارند، بیشتر است. همچنین اگر فردی از مناطق شایعتر به منطقه دیگری مهاجرت
نماید، احتمال وقوع سرطان معده در آن فرد مانند مناطق شایع، اما احتمال وقوع سرطان
در بچه های آن فرد به اندازه مناطق جدید است كه این موضوع نشانگر این نكته است كه
عوامل محیطی، بخصوص مواد سرطانزای غذایی، در ایجاد این سرطان در اوایل زندگی دخالت
دارند.
آسیب شناسی:
تقریباً 90 % سرطانهای معده از نوع آدنو كارسینوم ( Adenocarcinoma) و 10 % بقیه از
نوع لنفوم ( Lymphoma ) و لیومیو ساركوم ( Leiomyosarcoma) می باشد. از لحاظ گسترش
بافتی سرطانهای معده را می توان به دو گروه بزرگ تقسیم نمود:
1) نوع منتشر :چون در این نوع، چسبندگی بین یاخته های سرطانی وجود ندارد، یاخته های
سرطانی هر كدام جداگانه در بافت معده نفوذ نموده و در نتیجه یك توده مشخص سرطانی
بوجود نمی آید.
2) نوع روده ای :در این نوع، یاخته های سرطانی به هم چسبیده و یك توده غده مانند
سرطانی را ایجاد می نمایند.
نوع منتشر بیشتر در افراد جوان دیده می شود كه در آنها یاخته های سرطانی تمام
دیواره معده را درگیر نموده و معده را به شكل یك كیسه چرمی سفت و بدون خاصیت
ارتجاعی به نام لینایتیس پلاستیكا ( Linitis Plastica ) در می آورد كه در این صورت
بیمار عاقبت بسیار وخیمی دارد. ضایعات نوع روده ای كه غده مانند می باشند بیشتر با
زخم همراه بوده و در قسمت آنتروم و انحنای كوچك معده دیده می شوند.
سبب شناسی:
در مورد ارتباط بین رژیم غذایی و بوجود آمدن سرطان معده تحقیقات بسیار وسیعی انجام
گرفته است. خوردن طولانی مدت غذاهای نمك زده، دودی و خشك كه حاوی غلظتهای بالایی از
نیترات ها (Nitrates ) می باشند از عوامل خطر زا محسوب می شود. به نظر می رسد كه
نیتراتها، توسط باكتریها به نیتریت های ( Nitrites ) سرطانزا تبدیل می شوند و این
باكتریها ممكن است با خوردن غذاهای نیمه فاسد كه بیشتر در طبقات پائین اجتماع دیده
می شود، به بدن وارد شود، و یا ممكن است باكتریها در داخل بدن به علت پائین بودن
اسید معده ظاهر شوند؛ كه از علتهای پائین بودن اسید معده می توان برداشته شدن قسمت
آنتروم تولید كننده اسید با جراحی های قبلی بر روی معده، كم خونی وخیم، التهاب معده
نوع آتروفیك (Atrophic Gastritis) و آكلروهیدری ( Achlorhydria ) را نام برد. عوامل
دیگری مانند زخم معده و پولیپ های آدنومایی را گاه به سرطان معده ربط می دهند، اما
این عوامل از قانون علت و معلول پیروی نمی كنند. در اشخاص دارای گروه خونی A احتمال
ابتلا به سرطان معده نسبت به اشخاص گروه خونی O بیشتر است. بین زخم دوازدهه و سرطان
معده رابطه ای وجود ندارد.
علائم بالینی:
سرطان معده، زمانی كه سطحی و با عمل جراحی قابل درمان باشد، هیچ علامتی ایجاد نمی
كند، اما وقتی كه تومور پیشرفت می كند، بیمار ممكن است از یك ناراحتی تدریجی در
بالای شكم بصورت یك درد مبهم و احساس پر بودن بعد از غذا گرفته تا یك درد مداوم و
شدید رنج ببرد. بی اشتهایی اغلب همراه با یك تهوع خفیف بسیار شایع است، اما شكایتی
نیست كه بیمار را نزد پزشك ببرد. از دست دادن وزن ممكن است بطور واضحی دیده شود و
تهوع و استفراغ بخصوص در تومورهای ناحیه پیلور شایع است. در معاینه بیمار علائم
بدنی ابتدائی وجود ندارد و اگر در معاینه، توده شكمی قابل لمس باشد نشاندهنده این
است كه تومور پیشرفت زیادی نموده است.سرطان معده می تواند با گسترش مستقیم از
دیواره معده به اندامهای مجاور خود مانند لوزالمعده، روده بزرگ و یا كبد دست اندازی
نماید. همچنین سرطان می تواند توسط دستگاه لنفاوی و یا صفاق از معده به جاهای دیگر
بدن نیز برسد. متاستاز به عقده های لنفاوی داخل شكمی و بالای استخوان ترقوه، تخمدان
در خانمها و سایر جاهای بدن امكان پذیر بوده و شایعترین محلی كه سرطان معده از طریق
خون به آن منتقل می شود كبد است. اصولاً در هر بیماری كه دچار كم خونی فقر آهن بوده
و دارای خونریزی نهفته ( Occult Blood ) در مدفوع باشد باید به سرطان دستگاه گوارش
مشكوك شد.
تشخیص:
گرفتن یك عكس رادیولوژی با ماده حاجب ساده ترین اقدام تشخیصی برای ارزیابی یك بیمار
با شكایت از ناحیه بالای شكم یا همان منطقه اپی گاستریك ( Epigastric Area ) می
باشد. اگر چه زخمهای معده را خیلی زود می توان تشخیص داد، اما افتراق بین یك زخم
معمولی و یك زخم سرطانی بسیار مشكل است. محل قرار گرفتن زخم در معده به تنهایی دلیل
بر خوش خیم و یا بد خیم بودن آن نیست. اكثر پزشكان امروزه بر این عقیده اند كه چون
تشخیص یك زخم معمولی معده از یك زخم سرطانی با رادیولوژی و علائم بالینی مشكل است،
باید در هر بیماری كه مبتلا به زخم معده است، آندوسكوپی ( Endoscopy ) انجام داده و
از زخم نمونه برداری كرد، زیرا اگر در موقع تشخیص، سرطان به مخاط یا بافت زیر مخاطی
محدود باشد و به بافتهای اطراف دست اندازی نكرده باشد، میزان درمان آن بیش از 80 %
درصد است.
درمان:
برداشتن تومور بطور كامل و قسمت زیادی از معده با عمل جراحی تنها راه درمان این
بیماری است، اما این كار فقط در كمتر از یك سوم بیماران امكانپذیر است. هر چقدر
سرطان بیشتر به دیواره معده نفوذ كرده باشد و عقده های لنفاوی اطراف را بیشتر درگیر
نموده باشد پیش آگهی بیمار بعد از عمل جراحی ناخوشایند تر است. پرتو درمانی و شیمی
درمانی در مورد سرطان معده تاكنون به میزان كافی رضایتبخش نبوده و احتیاج به
تحقیقات بیشتری در این زمینه دارد.