متفورمین

نوشته: دکتر بهروز مصلحی

مقدمه:

متفورمین یک داروی خوراکی پایین آورنده قند خون است که بیشتر برای درمان دیابت نوع 2 استفاده می شود. اگرچه متفورمین گاهگاهی همزمان با داروهای دیگر پایین آورنده قند خون، مانند انسولین برای درمان دیابت بکار می رود، اما متفورمین خود به تنهایی برای درمان دیابت نوع 1 مناسب نیست. همچنین متفورمین گاهی برای درمان چاقی و برای درمان کیست های متعدد تخمدان در خانمها تجویز می شود. مصرف خودسرانه متفورمین در بعضی از بیماران، می تواند تولید اسیدوز لاکتیک نموده و بیمار را به کام مرگ بفرستد.


مکانیزم اثر متفورمین:

متفورمین در واقع یک دی متیل بای گوانید است، که اثر پایین آورنده قند خون را با کاهش تولید گلوکز در کبد، کاهش جذب گلوکز و افزایش اثر پایین آورنده قند هورمون انسولین، انجام می دهد. بنظر می رسد که متفورمین اثر کاهش تولید گلوکز در کبد را، با مهار نمودن کمپلکس زنجیره تنفس سلولی شماره 1 در میتوکندری سلولهای کبدی انجام می دهد، که باعث پایین آمدن موقتی انرژی سلولی در کبد شده و این کار بنوبه خود باعث بالا رفتن کیناز پروتئینی AMPK می شود که خود یک گیرنده حساس متابولیسم و انرژی در سلولهای کبدی می باشد و بالا رفتن AMPK باعث مهار رونویسی چرخه گلوکونئوژنز و در نتیجه مهار تولید گلوکز در سلولهای کبدی می شود. اگر چه این مکانیزم اصلی ترین مکانیزم ثابت شده برای اثر متفورمین بر روی سلولهای کبدی و تولید گلوکز در آنهاست، اما مکانیزمهای ناشناخته دیگری قطعأ در این کار دخیل هستند.


مطالعات آماری:

متفورمین در دهه 50 میلادی با نام فنفورمین به بازار آمد و از دهه 60 میلادی به بعد در اروپا بطور وسیعی رواج یافت. اما بدلیل بعضی از موارد اسیدوز لاکتیک که با این دارو دیده شد، مصرف آن در سال 1977 میلادی در ایالات متحده آمریکا متوقف شد. از آن سال به بعد اداره دارو و غذای ایالات متحده آمریکا FDA دست به تحقیقات بسیار وسیعی در مورد متفورمین زد و پس از اینکه ثابت شد داروی نسبتأ بی ضرری است، دوباره مصرف آن از سال 1995 میلادی در ایالات متحده آمریکا رواج پیدا نمود. از لحاظ آماری، متفورمین در کاهش آمار مرگ و میر بیماران دیابتی نوع 2 بیشتر از داروهای دیگر پایین آورنده قند خون، موثر بوده است. از سال 1994 میلادی متفورمین رسمأ در درمان کیست های متعدد تخمدان در خانمها و نازایی بکار گرفته شد و تأثیر درمانی آن با مطالعات آماری ثابت شد.


موارد مصرف متفورمین:

شاید بتوان گفت که متفورمین در درمان افراد دیابت نوع 2 که چاق هم هستند، بشرطی که از بیماریهای شدید قلبی رنج نبرند و یا مشکلات تنفسی خیلی شدید نداشته باشند و یا خیلی مسن نباشند، داروی انتخابی است. در مواردی که قند بیمار خیلی بالا است می توان متفورمین را همزمان با انسولین و یا داروهای دیگر پایین آورنده قند خون مانند گلی بن کلامید تجویز نمود. از آنجاییکه عوارض جانبی متفورمین تقریبأ کم است و خوشبختانه قند خون را در افراد غیر دیابتی خیلی پایین نمی آورد و یکی از مکانیزمهای اثر متفورمین افزایش حساسیت بافتها به انسولین و در نتیجه اثر بخشی خوب انسولین و کاهش تولید انسولین اضافی در بدن است، متفورمین در درمان کیست های متعدد تخمدان و نازایی و همچنین در درمان چاقی نیز کاربرد دارد.


مقدار مصرف متفورمین:

در ابتدای استفاده از متفورمین ممکن است مقداری معده درد و عوارض گوارشی بوجود بیاید که بهتر است بعد از غذا استفاده شود و همچنین با مقدار کم مثلأ 250 میلی گرم در روز شروع شود و هفته ای 250 میلی گرم به دوز روزانه اضافه شود تا به بالاترین دوز درمانی که 1700 میلی گرم در روز است برسد که می شود 850 میلی گرم دو بار در روز. متفورمین بهترین اثر خود را در بیمارانی میگذارد که سبزیجات زیاد بخورند، برنج و نان و روغن زیاد نخورند، مرتب ورزش کنند و خواب کافی داشته باشند.


متفورمین و اسیدوز لاکتیک:

از زمانی که متفورمین به بازار آمد صحبتهای زیادی در مورد خطر ابتلا به اسیدوز لاکتیک با مصرف متفورمین در محافل پزشکی بر سر زبانها افتاد و به همین خاطر در سال 1977 میلادی، مصرف این دارو در ایالات متحده آمریکا رسمأ متوقف شد. مطالعات بعدی نشان داد که مصرف متفورمین در افرادی که نارسایی شدید قلبی و تنفسی دارند و یا افراد بسیار سالخورده که اکسیژن رسانی به بافتها در آنها به هر دلیلی مختل می باشد و زمینه ایجاد اسیدوز لاکتیک بدون مصرف متفورمین را هم دارند، می تواند منجر به اسیدوز لاکتیک شدید و حتی مرگ شود. هنگامی که بیمار با مصرف متفورمین دچار درد عضلانی شدید، ضعف عضلانی شدید، ضعف بدنی شدید، احساس بی حسی و سرمای شدید در دست ها و پاها، مشکلات تنفسی شدید، احساس سبک مغزی و سرگیجه شدید، درد معده شدید و تهوع و استفراغ شدید، شود بایستی به اسیدوز لاکتیک شک نموده و فورأ مصرف متفورمین متوقف شود.



عوارض جانبی متفورمین:

• سوء هاضمه

• سرفه و گرفتگی صدا

• کاهش اشتها

• اسهال

• تنفس سریع و کم عمق

• تب و لرز

• احساس ناخوشی عمومی

• کمر درد و پهلو درد

• درد عضلانی

• مشکلات دفع ادرار

• سوزش ادرار

• خواب آلودگی

• اضطراب

• تاری دید

• احساس تنگی در قفسه سینه

• عرق سرد

• اغماء

• گیجی

• پوست سرد و رنگ پریده

• افسردگی

• تنگی نفس

• سرگیجه

• بالا رفتن ضربان قلب و نبض

• احساس گرما

• سردرد

• احساس گرسنگی

• تعریق زیاد

• تهوع

• عصبی شدن

• دیدن کابوس شبانه

• قرمزی پوست صورت و گردن و بالای تنه

• تشنج

• لرزش بدن

• کوتاهی تنفس

• اختلال در صحبت نمودن

• خستگی و ضعف غیر معمول

• خز خز سینه

• اختلالات رفتاری

• اختلال در تمرکز حواس

• چرت زدن

• کم شدن قدرت بدنی

• خواب آلودگی غیر معمولی

• بی قراری


اشکال دارویی متفورمین:

• قرص های 500 میلی گرمی

• قرص های 1000 میلی گرمی


نامهای تجارتی متفورمین:

• گلوکوفاژ

• گلوکوفاژ ایکس آر

• ریومت

• فورتامت

• گلومتزا