داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی

نوشته: دکتر بهروز مصلحی

مقدمه:

داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی عبارت از داروهایی هستند که با مهار آنزیم سیکلو اکسیژناز، مانع از ساخته شدن پروستاگلندین در بدن شده و متعاقب آن سه کار مهم را در بدن انجام می دهند: 1- تسکین درد، 2- کاهش التهاب بافتی، 3- کاهش تب.


دسته بندی و مکانیزم اثر:

به رغم داشتن ساختمانهای شیمیایی متفاوت، همه داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی به دو دسته بزرگ تقسیم می شوند:

1- داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی کلاسیک، که ساخته شدن هر دو نوع سیکلو اکسیژناز 1 و 2 را بطور غیر انتخابی و غیر اختصاصی مهار می نمایند مانند: آسپیرین، ایبوبروفن، ناپروکسن، ایندومتاسین، دیکلوفناک، پیروکسیکام، مفنامیک اسید.

2- داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی جدید، که بطور اختصاصی و انتخابی ساخته شدن سیکلو اکسیژناز 2 را مهار می نمایند مانند: سلکوکسیب، اتوریکوکسیب و ...


موارد استفاده دارویی:

1- بعنوان مسکن درد:

پس از استامینوفن که عوارض نسبتأ کمی دارد، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی بیشترین داروهایی هستند که برای تسکین درد های مختلف استفاده می شوند. دردهایی مانند دندان درد، استخوان درد، درد مفاصل، درد عضلات، درد شکستگی استخوان، درد پس از اعمال جراحی، سردرد، میگرن، درد ناشی از عادت ماهانه در خانمها، کمردرد، پا درد، با استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی تسکین می یابند.

2- بعنوان ضد تب:

باز هم پس از استامینوفن، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی بیشترین داروهایی هستند که برای کاهش تب استفاده می شوند. بعضی از بیماران ادعا می نمایند که استامینوفن تب آنها را کاهش نمی دهد، اما داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند ایبو پروفن تب آنها را پایین می آورد.

3- بعنوان ضد التهاب:

یکی از مهمترین کاربردهای داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی، درمان التهاب مفاصل و بافت همبند می باشد. این داروها در درمان روماتیسم مفصلی حاد، آرتریت روماتوئید، تاندونیت، بورسیت، آرتریت روماتوئید جوانی، اسپوندیلیت آنکیلوزان، بیماری بافت همبند و آرتروز مؤثر هستند.

4- بعنوان ضد لخته شدن خون:

تنها دارویی که در این گروه از داروها بعنوان پیشگیری کننده از لخته شدن خون استفاده می شود، قرص آسپیرین با دوز پایین است. شواهد نشان می دهند که مصرف آسپیرین بیشتر از 81 میلی گرم در روز، نه تنها مانع از انعقاد خون نمی شود، بلکه حتی در دوزهای بالا می تواند تعادل سیستم انعقاد خون را برهم زده و خود باعث لخته شدن خون شود.


عوارض جانبی داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی:

1- مشکلات گوارشی:

یکی از دشمنان دیرینه دستگاه گوارش انسان، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی کلاسیک می باشند. بعضی از مواقع چسبیدن یک آسپیرین بچه به مخاط معده می تواند آنچنان خونریزی معده ای ایجاد نماید که برای مهار نمودن آن به عمل جراحی اورژانسی نیاز پیدا شود. از آنجائیکه سیکلو اکسیژناز 1 از محافظین مخاط معده محسوب می شود، مهار آن توسط داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی کلاسیک مانند آسپیرین و ایبوپروفن، می تواند منجر به ضعیف شدن مخاط معده و نفوذ اسید معده به داخل مخاط شده و معده را دچار تورم و زخم نماید. افراد سالخورده، کسانی که سابقه ناراحتی های دستگاه گوارش را دارند، کسانی که الکل استفاده می نمایند، در خطر بیشتری برای ابتلاء به زخم معده همراه با مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئید هستند.

2- از کار افتادن کلیه ها:

داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی می توانند با نکروز پاپیلاری کلیه ها، آنها را از کار بیندازند. افراد سالخورده، کسانی که زمینه بیماریهای کلیوی دارند و کسانی که در خلال استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی، آب کم می نوشند، در خطر بیشتری برای ابتلاء به نارسایی کلیه همراه با مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی هستند.

3- عوارض قلبی و عروقی:

داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی جدید مانند سلکوکسیب و اتوریکوکسیب بخاطر مهار اختصاصی و انتخابی سیکلو اکسیژناز 2، و مهار ننمودن سیکلو اکسیژناز 1 که از مخاط معده محافظت می نماید، عوارض گوارشی کمتری دارند، اما بخاطر بالا بردن ترومبو آکسان و برهم زدن تعادل بین ترومبو آکسان و پروستاسیکلین، بیماران را در معرض عوارض قلبی عروقی قرار می دهند. داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی جدید، نبایستی در افراد سالخورده و افرادی که زمینه بیماریهای قلبی عروقی مانند نارسایی قلبی و یا فشار خون بالا دارند، تجویز شوند. مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی جدید مانند سلکوکسیب و اتوریکوکسیب حتی در کوتاه مدت می تواند خطر ابتلاء به آترواسکلروز یا همان تصلب شرائین را بالا ببرد و مطالعات نشان داده که خطر انفارکتوس یا سکته قلبی حاد را دو برابر می نماید.

4- عوارض دیگر:

از عوارض دیگر داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی می توان سردرد، نفخ شکم، بی خوابی، تنگ نفس، شکم درد و اسهال را نام برد.


موارد منع مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی:

1- مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئید با داروهای دیگر:

کسانی که از داروهایی مانند: سیکلوسپورین، لیتیم، کلوزاپین، متوترکسات، فنی توئین، وارفارین استفاده می نمایند، بخاطر تداخل دارویی با داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی بایستی از مصرف همزمان این داروها همراه با داروهای خود اجتناب نمایند.

2- حاملگی و شیردهی:

مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی در حاملگی و شیر دهی می تواند باعث آسیب رسانیدن هم به مادر و هم به جنین شود. مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی ( بجز آسپیرین با دوز پایین که در بعضی از موارد برای درمان بعضی از بیماریهای حاملگی استفاده می شود) بخصوص در سه ماهه آخر حامگلی می تواند با جلوگیری از بسته شدن سوراخ بین عروق بزرگ آئورت و شریان ریوی جنین باعث بالا رفتن فشار خون شریان ریوی نوزاد شده و آسیب های جدی به سیستم قلب و عروق نوزاد بزند.

3- زخم معده و اثنی عشر:

در افرادی که به زخم معده و اثنی عشر مبتلا هستند، مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی کلاسیک می تواند به خونریزی معده و سوراخ شدن اثنی عشر منجر شود. به همین دلیل این داروها در این افراد منع شدید مصرف دارند و نباید تجویز گردند.

4- نارسایی کلیوی:

افرادی که مبتلا به نارسایی کلیوی می باشند به هیچ عنوان نبایستی از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی استفاده نمایند. بعضی از مواقع مصرف چند تا قرص ضد التهاب غیر استروئیدی در این افراد با مکانیزم نکروز و مرگ بافتی در پاپیلاهای کلیه می تواند هر دو کلیه را از کار بیندازد.

5- بیماریهای قلبی عروقی:

افرادی که مبتلا به فشار خون بالا و ناراحتی های قلبی عروقی مانند نارسائی عروق کرونر قلب و یا نارسایی احتقانی قلب هستند نباید از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی جدید مانند سلکوکسیب و اتوریکوکسیب استفاده نمایند. این داروهای با بالا بردن ترومبو آکسان و برهم زدن تعادل بین ترومبو آکسان و پروستاسیکلین، می توانند باعث ایجاد اختلال در سیستم انعقادی خون و ایجاد تصلب شرائین شده و بیماریهای قلبی عروقی را تشدید نمایند.


مصرف خودسرانه داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی:

متأسفانه بخاطر اینکه تهیه بعضی از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند ژلوفن و بروفن نیاز به نسخه پزشک نداشته و بصورت بدون نسخه پزشک یا همان (OTC) توسط داروخانه ها عرضه می شوند و بعضی از کسانی که این داروها را خود سرانه مصرف می نمایند از عوارض جانبی این داروها بی خبرند، موارد ابتلاء به عوارض جانبی این داروها در حال زیاد شدن است. کم نیستند مادرانی که بجای اینکه تب نوزاد خود را با پاشویه و استامینوفن، پایین بیاورند، بصورت خود سرانه اقدام به استفاده از شربت بروفن نموده و جان نوزاد خود را به خطر می اندازند و کم نیستند مادرانی که با مصرف پماد سالیسیلات موضعی به بدن کودک خود باعث از کار افتادن سیستم تنفسی کودک خود شده و یا با تجویز خود سرانه آسپیرین بچه برای پایین آوردن تب کودک خود، باعث خونریزی معده در این کودکان می شوند.


اشکال دارویی:

داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی با اشکال مختلفی از جمله : قرص، کپسول، شیاف، قرص آهسته رهش، پماد موضعی، آمپول در بازار موجود می باشند.


نامهای تجاری داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی:

1- ژلوفن، ادویل، موترین، ایبو ، نوپرین، اکتیپروفن، آداپرین، کالدولور، جنپریل، هالتران، پروپرینال، کیوپروفن، ( ایبوپروفن )

2- فلاناکس، ناپرلان، ناپروسین، آلیو، آناپروکس، ( ناپروکسن )

3- کامبیا، زوروولکس، آرتروتک، کاتافلام، ولتارن، زیپسور، دیلوجکت، ( دیکلوفناک )

4- کلینوریل، ( سولینداک )

5- اورودیس، اورووایل ( کیتو پروفن )

6- تولکتین، (تولمتین )

7- لودین، ( اتودولاک )

8- نالفون، ( فنو پروفن )

9- آنساید، ( فلوربی پروفن )

10- فلدین، ( پیروکسیکام )

11- تورادول، اسپریکس، ( کیتورولاک )

12- ایندوسین، تیووربکس، ( ایندومتاسین )

13- موبیک، ( ملوکسیکام )

14- پونستل، ( مفنامیک اسید )

15- رلافن، ( نابومتون )

16- دایپرو، ( اکساپروزین )

17- مکلومن، ( مکلو فنامات )